Τα τελευταία χρόνια, η προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, αναδεικνύεται σε ζήτημα αιχμής για όλες τις γεωργοκτηνοτροφικές δραστηριότητες. Η στροφή στην αειφόρο γεωργία είναι κάτι που συναντάμε συχνά, όπως και η αποδοτική παραγωγή ασφαλών, υψηλής ποιότητας γεωργικών προϊόντων κατά τρόπο που προστατεύει και βελτιώνει το φυσικό περιβάλλον. Παράλληλα η προώθηση βελτιωμένων κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών των αγροτών, των εργαζομένων και των τοπικών κοινοτήτων η οποία να διασφαλίζει την υγεία και την ευημερία όλων των εκτρεφόμενων ειδών, είναι οι κύριοι πυλώνες της γεωργίας του μέλλοντος.
Είναι απαραίτητο να χρησιμοποιούμε ανανεώσιμες πηγές εισροών που ωφελούν στην παραγωγή και προκαλούν καμία έως ελάχιστη επίπτωση στο περιβάλλον, ώστε να έχουμε ένα μακροχρόνια βιώσιμο γεωργικό σύστημα. Ήδη η αλλαγή του κλίματος έχει εμφανή αντίκτυπο και οι μεταβολές αυτές θα επιφέρουν
αρνητικά επακόλουθα τόσο στις γεωργικές καλλιέργειες όσο και στο υπόλοιπο οικοσύστημα και κατ’ επέκταση στη δημόσια υγεία. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι αναγκαία και τα μέτρα περιορισμού αλλά και η κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθηθεί πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο «πράσινη».
Μια λύση, με αυξανόμενο ενδιαφέρον για την άμβλυνση των επιπτώσεων της εντατικοποίησης της γεωργικής παραγωγής, τα τελευταία χρόνια, είναι αυτή της χρήσης του βιοάνθρακα.
Τι είναι ο βιοάνθρακας; Ο βιοάνθρακας ή απανθρακωμένη βιομάζα είναι ένα προϊόν που προκύπτει από την διαδικασία της πυρόλυσης και κατέχει σημαντική θέση στην οργανική καλλιέργεια. Ο βιοάνθρακας είναι μια μορφή ξυλάνθρακα, σταθερή και πλούσια σε διάφορα ανόργανα στοιχεία. Κατά τη διαδικασία της πυρόλυσης για την παραγωγή του βιοάνθρακα, λαμβάνει χώρα θέρμανση της βιομάζας με περιορισμένο οξυγόνο σε ειδικά σχεδιασμένους φούρνους ή άλλες εγκαταστάσεις. Η βιομάζα που χρησιμοποιείται είναι συνήθως φυτικής προέλευσης.
Ο βιοάνθρακας αποτελεί μια σχετικά σύγχρονη εξέλιξη, αναπτυσσόμενη σε συνδυασμό με τη διαχείριση του εδάφους, καθώς και με θέματα δέσμευσης και ακινητοποίησης ρύπων. Αν και ο βιοάνθρακας συγκαταλέγεται στα νέα καινοτόμα προϊόντα, ωστόσο κοιτάζοντας στο παρελθόν βλέπουμε ότι η παραγωγή και η χρήση του δεν είναι ένα νέο φαινόμενο. Από μελέτες που έγιναν σε μία περιοχή του Αμαζονίου που είναι γνωστή ως «Terra Preta de Indio» (στα πορτογαλικά: terra=γη, preta=μαύρη), αρχαίοι πληθυσμοί των Ινδιάνων πιθανόν να είχαν προσθέσει στο έδαφος ανθρακοποιημένο οργανικό υλικό σε συνδυασμό με άλλα οργανικά ή ανόργανα, ώστε να βελτιωθεί η γονιμότητα του εδάφους.
Σε ολόκληρη τη λεκάνη του Αμαζονίου, υπάρχουν περιοχές με Terra Preta. Αυτά τα εδάφη δημιουργήθηκαν από τους προ-Κολομβιανούς αγρότες που κάλυπταν τους αγρούς τους με καμένα υπολείμματα εγχώριων και αγροτικών σκουπιδιών. Η υψηλή γονιμότητα των εδαφών Terra Preta αποδίδεται σε υψηλά επίπεδα οργανικής ύλης από την προσθήκη υλικών όπως ο βιοάνθρακας, τα οργανικά υπολείμματα, τα απορρίμματα τροφίμων και άλλα θρεπτικά υλικά που δεν είχαν καεί.
Κάνοντας αναδρομή λοιπόν στο παρελθόν, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι ο βιοάνθρακας αποτελεί ένα από τα βασικά υλικά για ένα βιώσιμο μέλλον. Οι ευεργετικές του ιδιότητες, όπως το ότι μπορεί να συγκρατήσει νερό, αέρα, μέταλλα και οργανικές χημικές ουσίες κάνει τις χρήσεις του να πολλαπλασιάζονται. Ανάλογα με τον τρόπο που θα γίνει η πυρόλυση μπορεί να βρει εφαρμογές όχι μόνο στη Γεωργία αλλά και στις οικοδομές, στις βιομηχανίες, σε φαρμακοβιομηχανίες κ.τ.λ.
Στον τομέα της γεωργίας, εφαρμόζεται κυρίως ως εδαφοβελτιωτικό, όπου παρατηρήθηκε ότι ο βιοάνθρακας μπορεί να ενισχύσει τη διαθεσιμότητα των θρεπτικών συστατικών για τα φυτά, να βελτιώσει σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά του εδάφους, καθώς έχει την ικανότητα να εμπλουτίζει το έδαφος με θρεπτικά στοιχεία, ιδιαίτερα ιχνοστοιχεία. Έχει ακόμη τη δυνατότητα συγκράτησης των θρεπτικών συστατικών το οποίο εξαρτάται από την ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων και ανιόντων που διαθέτει. Τα ανόργανα θρεπτικά συστατικά όπως το ασβέστιο, ο φώσφορος, το κάλιο και το άζωτο είναι παρόντα στο εδαφικό διάλυμα, κυρίως ως κατιόντα και σε ορισμένες περιπτώσεις ως ανιόντα. Ο βιοάνθρακας έχει μικρή ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων ενώ η ικανότητα ανταλλαγής ανιόντων είναι σημαντική. Τα αποτελέσματα που έχουν παρατηρηθεί από την εφαρμογή του είναι εξαιρετικά. Ειδικά οι επιδράσεις που είχε το προϊόν στη γονιμότητα του εδάφους είναι η υψηλότερη χωρητικότητα του εδάφους για την αποθήκευση νερού, ο καλύτερος αερισμός και η απελευθέρωση θρεπτικών συστατικών μέσω της αύξησης του pH του εδάφους, τη διατήρηση της υγρασίας του εδάφους και τη βελτίωση της γονιμότητάς του. Επίσης, η χρήση του βιοάνθρακα σε καλλιέργειες έδειξε μεγάλη μείωση στα κόστη για την αγορά και χρήση χημικών λιπασμάτων και ύδρευσης, με ταυτόχρονη αύξηση παραγωγής των καλλιεργειών.
Στη κτηνοτροφία η χρήση του γίνεται κλιμακωτά. Χρησιμοποιείται για ενσίρωση, ως πρόσθετο ή συμπλήρωμα τροφής και τέλος ως υλικό για επεξεργασία κοπριάς.
Ένα ακόμη μεγάλο όφελος από τη χρήση του βιοάνθρακα είναι η δέσμευση και ακινητοποίηση σημαντικής ποσότητας του CO2. Πως γίνεται αυτό; Το 50% του άνθρακα της βιομάζας περιλαμβάνεται στον βιοάνθρακα. Ο βιοάνθρακας όταν εφαρμόζεται στο έδαφος αυξάνει την ικανότητα των εδαφών να δεσμεύουν ποσότητες ατμοσφαιρικού CO2 και απομονώνει τις εκπομπές μετατρέποντάς τα σε στερεό άνθρακα που θα παραμείνει σταθερός για ένα αρκετά μεγάλο διάστημα, μειώνοντας έτσι την συνολική ποσότητα του ατμοσφαιρικού CO2. Ο λόγος που διαθέτει αυτή την σημαντική για το περιβάλλον ιδιότητα είναι, η οργανική δομή του άνθρακα που περιέχει, ο οποίος είναι χημικά και βιολογικά πιο σταθερός από τον άνθρακα στην βιομάζα από την οποία προήλθε.
Σε μικροβιακό επίπεδο, ο βιοάνθρακας λόγω της δομής του, μπορεί να αυξήσει τη μικροβιακή δραστηριότητα του εδάφους, οδηγώντας σε καλύτερη αξιοποίηση των θρεπτικών συστατικών από τις καλλιέργειες. Αυτό συμβαίνει γιατί ωφέλιμα βακτήρια μπορούν να προσκολλήσουν στην επιφάνεια του, τα οποία προστατεύει από τις εδαφοκλιματικές συνθήκες που δυνατόν να επικρατήσουν και να δράσουν αρνητικά για την παρουσία και δράση τους.
Τέλος, o βιοάνθρακας έχει την ικανότητα να απορροφά από το περιβάλλον ρυπαντές, όπως βαριά μέταλλα και οργανικές, μολυσματικές ουσίες -ζιζανιοκτόνα και παρασιτοκτόνα.
Συνολικά, τα οφέλη από τον «Μαύρο Χρυσό» όπως τον αποκαλούν, είναι πάρα πολλά. Ειδικά σήμερα που οι ανησυχίες σχετικά με τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που συντελούν στην υπερθέρμανση του πλανήτη, αυξάνονται, ο βιοάνθρακας όχι μόνο μπορεί να μειώσει τις επιπτώσεις αλλά η προσθήκη του σε γεωργικά εδάφη συντείνει στην άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής.
Σύμφωνα και με τον Γάλλο ωκεανογράφο Ζαν-Υβ Κουστώ, «Σε όλη τη διάρκεια της Ιστορίας, ο άνθρωπος έπρεπε να παλεύει με τη φύση για να επιβιώσει. Σε αυτό τον αιώνα άρχισε να συνειδητοποιεί ότι για να επιβιώσει, πρέπει να την προστατέψει». Η χρήση βιοάνθρακα λοιπόν, μπορεί να αποτελέσει ακόμα ένα λιθαράκι στην προστασία του περιβάλλοντος αλλά και στην βελτιστοποίηση και αναβάθμιση του τομέα της Γεωργίας.
